Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΒΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Γενικά, εκφοβισμός είναι όταν ένα παιδί (ή μια ομάδα παιδιών) προσπαθεί σκόπιμα να πληγώσει σωματικά ή ψυχικά ένα άλλο παιδί που έχει λιγότερη δύναμη με αρνητικές πράξεις ή αρνητικά λόγια εναντίον του. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές και προκαλεί λύπη και φόβο στο παιδί που εκφοβίζεται.
Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους:
· Το παιδί/ο έφηβος που εκφοβίζει μπορεί να στέλνει στο παιδί/τον έφηβο που εκφοβίζεται μηνύματα με βρισιές ή χυδαίο περιεχόμενο στο κινητό του ή στο e-mail του. Ακόμη, μπορεί να διαδίδει ψέματα και άσχημες φήμες μέσω του διαδικτύου.
Όλα τα προηγούμενα μπορεί να συμβαίνουν για πολύ καιρό σκόπιμα και επαναλαμβανόμενα.
Στο πλαίσιο του Διακρατικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΔΑΦΝΗ κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. έχει εκδώσει το βιβλίο «Μου έκλεψαν το όνομά μου» με στόχο να φέρει στην επιφάνεια το πρόβλημα.
Ο Tàssies, βραβευμένος εικονογράφος στη Μπιενάλε της Μπρατισλάβα το 2009, έγραψε ένα σκοτεινό κείμενο με στόχο να συμβάλλει στην αποκάλυψη του φαινομένου. Εδώ δεν μιλάμε όπως συνήθως για την αποδοχή της διαφορετικότητας. Ο ήρωας είναι κανονικό παιδί χωρίς κάποιο εμφανές μειονέκτημα. Κι όμως μπαίνει στην άκρη γιατί κάποιοι θεωρούν ότι είναι ευάλωτος. Για την ακρίβεια τον μετατρέπουν σε ευάλωτο θύμα πάνω στο οποίο βγάζουν την επιθετικότητά τους, επιθετικότητα που πηγάζει από δικές τους ανασφάλειες που δημιουργούνται σε κοινωνίες σε κρίση όπως τις βιώνουμε σήμερα. Ο Tàssies μπαίνει χωρίς περιστροφές στο θέμα ξεκινώντας με την πρόταση: Τα όμορφα πράγματα είναι για όλους τους άλλους…. Δεν είναι για μένα, λέει το παιδί. Κι έπειτα, στις επόμενες σελίδες, παρουσιάζει κι από ένα συστατικό στοιχείο του bullying: κοροϊδία επειδή μελετάει, προσβολές επειδή δεν τσακώνεται, μοναξιά γιατί δεν έχει φίλους… Του παίρνουν τα πράγματά του, τον κάνουν να κρύβεται από την ομάδα και να προσπαθεί να περάσει απαρατήρητος. Νιώθει να απειλείται κάθε στιγμή. Έτσι ο ήρωας δεν έχει όνομα και πρόσωπο, όχι μόνο γιατί οι άλλοι του τα αφαίρεσαν, αλλά γιατί φαντάζεται ότι μ’ αυτό τον τρόπο αμύνεται σβήνοντας την προσωπικότητά του και μην προκαλώντας με την παρουσία του. Ο πρωταγωνιστής είναι ένα παιδί που στο σχολείο νιώθει εκμηδενισμένο . Στο χώρο του σχολείου νιώθει χωρίς όνομα και χωρίς πρόσωπο. Ο Tàssies αντικαθιστά τα κεφάλια των χαρακτήρων από ένα φρούτο, ένα μήλο, ως σύμβολο της εκμηδένισης. Σχεδιάζει ανθρώπινα πρόσωπα σε μια πιο οικεία σκηνή στην οποία ο χαρακτήρας απευθύνεται στον αναγνώστη, ή στην τελευταία σκηνή, όπου η ευθεία ερώτηση εμφανίζεται με ένα αναπάντεχο αποτέλεσμα. Το κείμενο και κυρίως η εικονογράφηση, σκοτεινή σαν την ψυχή του παιδιού, δημιουργεί ανάλογα συναισθήματα. Οι παχιές γραμμές και τα σκούρα χρώματα, η έντονη αντίθεση με τα λευκά κενά συμπληρώνουν το ελλειπτικό κείμενο και εισάγουν τον αναγνώστη σε έναν άγριο κόσμο ταράζοντάς τον με τη δύναμή τους.
Το σχολείο μου, η φυλακή μου. Κάθε χρονιά, μια καταδίκη, λέει ο ήρωας του βιβλίου για το δράμα που ζει.
Προτεινόμενα Βιβλία για την ενδοσχολική βία
Αλεξάνδρου Γ. (2011). Οι νταήδες του βυθού και ο Ρομπέν των θαλασσών. Αθήνα: Susaeta.
Αυτζής, Μ. (2011). Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα. Αθήνα: Ψυχογιός.
Δικαίου, Ε., Ηλιόπουλος, Β. & Τασάκου, Τζ. (2010) Μίλα, μη φοβάσαι! Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., Κοροντζής, Χρηστάκης
Elliott, M. (2011). Τι κάνεις όταν σε έχουν βάλει στο μάτι (Σ. Μανεσιώτη, Μτφ.). Αθήνα: Αφοί Βλάσση.
Λου, Β. (2003). Κόκκινη κάρτα, στη βία! (Π. Μοσχοπούλου, Μτφ.). Αθήνα: Άγκυρα.
Νες, Π. (2012) Το τέρας έρχεται (Μ. Ζαχαριάδου, Μτφ.). Αθήνα: Πατάκη (για μεγαλύτερα παιδιά)
Πούλου, Κ. (2012). Σιγά τα Αυγά. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ρουσάκη, Μ. (2010). Ο νταής του σχολικού. Αθήνα: Ψυχογιός.
Tàssies (2011). Μου έκλεψαν το όνομά μου. (Δ. Ψαράς, Μτφ.). Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.
http://www.mikrosanagnostis.gr/thema_6.asp
Εδώ μπορείτε να ακούσετε με τα παιδιά δύο ιστορίες (Τα μπαλόνια της φιλίας και Η Μόνα σε καινούργιο σχολείο) για τη βία και τον εκφοβισμό γραμμένες και εικονογραφημένες από παιδιά.
ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ: Χρήσιμο εκπαιδευτικό Υλικό από την ΕΨΥΠΕ.
Το παιδί που βιώνει εκφοβισμό, που εκφοβίζεται, που παρατηρεί περιστατικό βίας και εκφοβισμού) ( http://www.e-abc.eu/gr/sholikos-ekfovismos/)
Στήριξη παιδιού που βιώνει εκφοβισμό Η στήριξη στο παιδί που δέχεται εκφοβισμό θα πρέπει να είναι πλήρως εναρμονισμένη με τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Συγκεκριμένα, όπως είδαμε, το παιδί που δέχεται εκφοβισμό βιώνει:
● ΦΟΒΟ ● ΘΥΜΟ ● ΝΤΡΟΠΗ ● ΕΝΟΧΗ ● ΜΟΝΑΞΙΑ
Τα συναισθήματα αυτά θα πρέπει να καταλάβει το παιδί, να τα αποδεχθεί, και να τα αντιμετωπίσει σαν αναμενόμενη αντίδραση σε αυτό που συμβαίνει.
Οι στόχοι λοιπόν της στήριξης ορίζονται ως:
► Η αντίληψη του φαινόμενου,
Στα πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης εξηγούμε και αναλύουμε με απλά και κατανοητά λόγια (για την εκάστοτε ηλικία και νοητικό επίπεδο του κάθε παιδιού) το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Η γνώση του προσφέρει σιγουριά και το βοηθάει να σταθεί στα πόδια του απέναντι στο φαινόμενο
► η μη αποκλειστικότητα του παιδιού σε αυτό
Στα πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης το παιδί αντιλαμβάνεται ότι σε αυτή την κατάσταση έχουν βρεθεί και άλλα παιδιά, γεγονός το οποίο λειτουργεί «βοηθητικά» στη συναισθηματική του κατάσταση
► η αποενοχοποίησή του
Η σκέψη των παιδιών είναι ενοχική. Η στήριξη θα πρέπει να λειτουργήσει με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να αντιληφθεί το παιδί ότι «όπως και αν είναι, ότι και αν έχει κάνει» κανείς δεν έχει δικαίωμα να του φερθεί με αυτό τον τρόπο
► η ανάγκη να το μοιραστεί και με κάποιον δικό του
Συνήθως τα παιδιά από ντροπή – ενοχή – φόβο δεν λένε αυτό που τους συμβαίνει. Τα παιδιά θα πρέπει να αντιληφθούν την σπουδαιότητα αυτού που τους συμβαίνει και την ανάγκη να μιλήσουν και να δεχθούν βοήθεια.
► και η προοπτική βοήθειας
Η κατάληξη όλων των παραπάνω είναι η αποδοχή από πλευράς του παιδιού του γεγονότος ότι έχει ανάγκη για βοήθεια.
Συμβουλές σε παιδί που βιώνει εκφοβισμό Οι δυσκολίες στο σχολείο είναι πολλές. Τα μαθήματα, τα πολλά παιδιά.... πολλά θέματα μπορεί να προκύψουν. Είμαστε στο σχολείο όμως και αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του.
Απλά να θυμάσαι:
1. Για αυτό που συμβαίνει δεν φταις εσύ. Δεν υπάρχει καμία πραγματική αιτία για να σε χτυπήσει κάποιος ή για να μιλήσει άσχημα για σένα.
2. Πολλά παιδιά στα σχολεία βιώνουν τέτοιες καταστάσεις.
3. Είμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας. Δεν ντρεπόμαστε εμείς για κάτι άσχημο που έκανε κάποιος άλλος.
4. Εάν μας συμβεί κάτι το μοιραζόμαστε με τους δασκάλους και τους γονείς μας. Δεν μαρτυράμε το άλλο παιδί, βοηθάμε τον εαυτό μας.
5. Οι δυσκολίες δεν εξαφανίζονται ποτέ από μόνες τους. Εάν συμβεί μια φορά είναι πολύ πιθανό να ξανασυμβεί.
6. Η απομόνωση δεν είναι η λύση. Και άλλα παιδιά μπορεί να έχουν ενοχληθεί από τη συμπεριφορά εκφοβισμού. Μοιράσου την εμπειρία σου.
7. Η αδιαφορία δεν είναι λύση. Η δράση ναι.
8. Το να απαντήσεις με τον ίδιο τρόπο, δεν θα σε βοηθήσει. Απλά θα κάνεις κάτι που έτσι και αλλιώς σε ενοχλεί.
9. Είσαι πολύ σημαντικός για πολλούς ανθρώπους. Εάν κοιτάξεις γύρω σου θα τους βρεις, και αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να σε βοηθήσουν.
10. Κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσεις με κάποιον ψυχολόγο.
Το παιδί που εκφοβίζει - Προφίλ Στην εκδήλωση του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα παιδιών) που εκφοβίζουν το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.
Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν:
● Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους
● Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
● Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
● Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
● Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
● Διογκωμένη αυτοεικόνα
● Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
● Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
● Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
● Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
● Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει
Στήριξη Παιδιού που εκφοβίζει Σπάνια το παιδί που εκφοβίζει θα ζητήσει μόνο του βοήθεια. Συνήθως κάποιος θα κατευθυνθεί προς αυτή την κατεύθυνση με δική του πρωτοβουλία.
Αυτό θα πρέπει να συνυπολογίζεται πάντα στην στήριξη και ο πρώτος αρχικός και αναγκαίος στόχος είναι:
ΝΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΙ
Σε διαφορετική περίπτωση η στήριξη «κινδυνεύει» να καταλήξει διδαχή.
Για να προετοιμαστεί το παιδί να ακούσει:
● Του αναγνωρίζουμε την πιθανή απροθυμία του για συνεργασία
● Το αφήνουμε να εκφραστεί χωρίς να το κρίνουμε
● Εστιάζουμε στο παιδί που μας μιλάει και όχι στο άλλο παιδί (στο παιδί που εκφοβίζεται)
● Εκδηλώνουμε ειλικρινές ενδιαφέρον για εκείνο
● Του εξηγούμε το φαινόμενο και δηλώνουμε την διαθεσιμότητα μας να συζητήσουμε γύρω από αυτό που γίνεται
Επόμενα βήματα είναι τα παιδιά:
● να αποκτήσουν επίγνωση της πράξης τους,
● να αναλάβουν την ατομική τους ευθύνη,
● να αποκτήσουν ενσυναίσθηση και
● να κατανοήσουν τα κίνητρα της πράξης τους, που εν πολλοίς οφείλονται σε ενδοοικογενειακούς παράγοντες
Ο ρόλος των παιδιών θεατών Σημείο - κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά - θεατές. Με την συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση του φαινόμενου.
Οι αναμενόμενες αντιδράσεις των υπόλοιπων παιδιών είναι:
● Να γελάσουν
● Να χαμογελάσουν
● Να αδιαφορήσουν
● Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
● Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε
Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν / χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να κερδίσει την προσοχή τους.
Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία / απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς.
Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.
Επίσης ο σχολιασμός του γεγονότος ενισχύει με τη σειρά του και την ντροπή που βιώνει το παιδί και τη μοναξιά του.
Στήριξη σε παιδιά θεατές
Ένα σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση και εξέλιξη του φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού αποτελούν, όπως αναφέρθηκε, οι θεατές.
Οι σκοποί στην στήριξη είναι:
● Αύξηση της επίγνωσης της σοβαρότητας του προβλήματος
● Συνειδητοποίηση των ρόλων που λαμβάνουν κατά τη διαδικασία του εκφοβισμού
● Δέσμευση σε νέες συμπεριφορές μέσα από συζήτηση ή από παίξιμο ρόλων
● Τα παιδιά παρατηρητές να αντιληφθούν πως το να μιλήσουν και να αξιολογήσουν την πράξη του εκφοβισμού δεν είναι κάρφωμα του παιδιού που ασκεί βία,
● να αισθανθούν την συνυπευθυνότητα στην εκδήλωση του φαινόμενου,
● να αποκτήσουν το θάρρος της γνώμης τους, ώστε να μπορέσουν να επιλύσουν από κοινού το πρόβλημα
Συμβουλές σε παιδιά θεατές
Πολλά γεγονότα συμβαίνουν στο σχολείο. Σε κάποια πρωταγωνιστούμε και σε κάποια είμαστε απλά θεατές. Είναι όμως έτσι; Είμαστε απλά θεατές στις δυσκολίες ενός συμμαθητή μας;
Σκεφτείτε:
1. Όλοι έχουμε δικαίωμα να είμαστε διαφορετικοί.
2. Πόσο σοβαρό είναι αυτό που συμβαίνει στο συμμαθητή μας
3. Πώς μπορεί να αισθάνεται όταν εσείς γελάτε ή δεν κάνετε κάτι
4. Το να είστε φιλικοί με το παιδί μπορεί να το κάνει να αισθανθεί καλύτερα
5. Το να μιλήσετε σε κάποιον (γονέα - εκπαιδευτικό) δεν είναι «κάρφωμα». Είναι βοήθεια και στα δυο παιδιά
6. Ενημερωθείτε για το σχολικό εκφοβισμό
7. Μην επιτρέπετε με γέλια και κουβέντες να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση
Γενικά, εκφοβισμός είναι όταν ένα παιδί (ή μια ομάδα παιδιών) προσπαθεί σκόπιμα να πληγώσει σωματικά ή ψυχικά ένα άλλο παιδί που έχει λιγότερη δύναμη με αρνητικές πράξεις ή αρνητικά λόγια εναντίον του. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές και προκαλεί λύπη και φόβο στο παιδί που εκφοβίζεται.
Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους:
- Με κλωτσιές, γροθιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τρικλοποδιές, τσιμπήματα, σπρωξίματα ή καταστροφή αντικειμένων.
- Με βρισιές, προσβολές, απειλές που έχουν σκοπό να γελοιοποιήσουν ένα παιδί.
- Με έμμεσους τρόπους, «πίσω από την πλάτη του παιδιού», που κάνουν δύσκολο να καταλάβει κάποιος ότι υπάρχει εκφοβισμός. Για παράδειγμα, το παιδί που εκφοβίζει μπορεί να διαδίδει ψέματα ή άσχημες φήμες για το παιδί ή τον έφηβο που εκφοβίζεται, με σκοπό να μην τον/την συμπαθούν οι άλλοι, να κάνει χυδαίες και αρνητικές χειρονομίες, να λέει αστεία που γελοιοποιούν το παιδί ή τον έφηβο που εκφοβίζεται, να τον/την αποκλείει από την παρέα, τα παιχνίδια, τον αθλητισμό κ.λπ.
· Το παιδί/ο έφηβος που εκφοβίζει μπορεί να στέλνει στο παιδί/τον έφηβο που εκφοβίζεται μηνύματα με βρισιές ή χυδαίο περιεχόμενο στο κινητό του ή στο e-mail του. Ακόμη, μπορεί να διαδίδει ψέματα και άσχημες φήμες μέσω του διαδικτύου.
Όλα τα προηγούμενα μπορεί να συμβαίνουν για πολύ καιρό σκόπιμα και επαναλαμβανόμενα.
Στο πλαίσιο του Διακρατικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΔΑΦΝΗ κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. έχει εκδώσει το βιβλίο «Μου έκλεψαν το όνομά μου» με στόχο να φέρει στην επιφάνεια το πρόβλημα.
Ο Tàssies, βραβευμένος εικονογράφος στη Μπιενάλε της Μπρατισλάβα το 2009, έγραψε ένα σκοτεινό κείμενο με στόχο να συμβάλλει στην αποκάλυψη του φαινομένου. Εδώ δεν μιλάμε όπως συνήθως για την αποδοχή της διαφορετικότητας. Ο ήρωας είναι κανονικό παιδί χωρίς κάποιο εμφανές μειονέκτημα. Κι όμως μπαίνει στην άκρη γιατί κάποιοι θεωρούν ότι είναι ευάλωτος. Για την ακρίβεια τον μετατρέπουν σε ευάλωτο θύμα πάνω στο οποίο βγάζουν την επιθετικότητά τους, επιθετικότητα που πηγάζει από δικές τους ανασφάλειες που δημιουργούνται σε κοινωνίες σε κρίση όπως τις βιώνουμε σήμερα. Ο Tàssies μπαίνει χωρίς περιστροφές στο θέμα ξεκινώντας με την πρόταση: Τα όμορφα πράγματα είναι για όλους τους άλλους…. Δεν είναι για μένα, λέει το παιδί. Κι έπειτα, στις επόμενες σελίδες, παρουσιάζει κι από ένα συστατικό στοιχείο του bullying: κοροϊδία επειδή μελετάει, προσβολές επειδή δεν τσακώνεται, μοναξιά γιατί δεν έχει φίλους… Του παίρνουν τα πράγματά του, τον κάνουν να κρύβεται από την ομάδα και να προσπαθεί να περάσει απαρατήρητος. Νιώθει να απειλείται κάθε στιγμή. Έτσι ο ήρωας δεν έχει όνομα και πρόσωπο, όχι μόνο γιατί οι άλλοι του τα αφαίρεσαν, αλλά γιατί φαντάζεται ότι μ’ αυτό τον τρόπο αμύνεται σβήνοντας την προσωπικότητά του και μην προκαλώντας με την παρουσία του. Ο πρωταγωνιστής είναι ένα παιδί που στο σχολείο νιώθει εκμηδενισμένο . Στο χώρο του σχολείου νιώθει χωρίς όνομα και χωρίς πρόσωπο. Ο Tàssies αντικαθιστά τα κεφάλια των χαρακτήρων από ένα φρούτο, ένα μήλο, ως σύμβολο της εκμηδένισης. Σχεδιάζει ανθρώπινα πρόσωπα σε μια πιο οικεία σκηνή στην οποία ο χαρακτήρας απευθύνεται στον αναγνώστη, ή στην τελευταία σκηνή, όπου η ευθεία ερώτηση εμφανίζεται με ένα αναπάντεχο αποτέλεσμα. Το κείμενο και κυρίως η εικονογράφηση, σκοτεινή σαν την ψυχή του παιδιού, δημιουργεί ανάλογα συναισθήματα. Οι παχιές γραμμές και τα σκούρα χρώματα, η έντονη αντίθεση με τα λευκά κενά συμπληρώνουν το ελλειπτικό κείμενο και εισάγουν τον αναγνώστη σε έναν άγριο κόσμο ταράζοντάς τον με τη δύναμή τους.
Το σχολείο μου, η φυλακή μου. Κάθε χρονιά, μια καταδίκη, λέει ο ήρωας του βιβλίου για το δράμα που ζει.
Προτεινόμενα Βιβλία για την ενδοσχολική βία
Αλεξάνδρου Γ. (2011). Οι νταήδες του βυθού και ο Ρομπέν των θαλασσών. Αθήνα: Susaeta.
Αυτζής, Μ. (2011). Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα. Αθήνα: Ψυχογιός.
Δικαίου, Ε., Ηλιόπουλος, Β. & Τασάκου, Τζ. (2010) Μίλα, μη φοβάσαι! Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., Κοροντζής, Χρηστάκης
Elliott, M. (2011). Τι κάνεις όταν σε έχουν βάλει στο μάτι (Σ. Μανεσιώτη, Μτφ.). Αθήνα: Αφοί Βλάσση.
Λου, Β. (2003). Κόκκινη κάρτα, στη βία! (Π. Μοσχοπούλου, Μτφ.). Αθήνα: Άγκυρα.
Νες, Π. (2012) Το τέρας έρχεται (Μ. Ζαχαριάδου, Μτφ.). Αθήνα: Πατάκη (για μεγαλύτερα παιδιά)
Πούλου, Κ. (2012). Σιγά τα Αυγά. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ρουσάκη, Μ. (2010). Ο νταής του σχολικού. Αθήνα: Ψυχογιός.
Tàssies (2011). Μου έκλεψαν το όνομά μου. (Δ. Ψαράς, Μτφ.). Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.
http://www.mikrosanagnostis.gr/thema_6.asp
Εδώ μπορείτε να ακούσετε με τα παιδιά δύο ιστορίες (Τα μπαλόνια της φιλίας και Η Μόνα σε καινούργιο σχολείο) για τη βία και τον εκφοβισμό γραμμένες και εικονογραφημένες από παιδιά.
ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ: Χρήσιμο εκπαιδευτικό Υλικό από την ΕΨΥΠΕ.
Το παιδί που βιώνει εκφοβισμό, που εκφοβίζεται, που παρατηρεί περιστατικό βίας και εκφοβισμού) ( http://www.e-abc.eu/gr/sholikos-ekfovismos/)
Στήριξη παιδιού που βιώνει εκφοβισμό Η στήριξη στο παιδί που δέχεται εκφοβισμό θα πρέπει να είναι πλήρως εναρμονισμένη με τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Συγκεκριμένα, όπως είδαμε, το παιδί που δέχεται εκφοβισμό βιώνει:
● ΦΟΒΟ ● ΘΥΜΟ ● ΝΤΡΟΠΗ ● ΕΝΟΧΗ ● ΜΟΝΑΞΙΑ
Τα συναισθήματα αυτά θα πρέπει να καταλάβει το παιδί, να τα αποδεχθεί, και να τα αντιμετωπίσει σαν αναμενόμενη αντίδραση σε αυτό που συμβαίνει.
Οι στόχοι λοιπόν της στήριξης ορίζονται ως:
► Η αντίληψη του φαινόμενου,
Στα πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης εξηγούμε και αναλύουμε με απλά και κατανοητά λόγια (για την εκάστοτε ηλικία και νοητικό επίπεδο του κάθε παιδιού) το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Η γνώση του προσφέρει σιγουριά και το βοηθάει να σταθεί στα πόδια του απέναντι στο φαινόμενο
► η μη αποκλειστικότητα του παιδιού σε αυτό
Στα πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης το παιδί αντιλαμβάνεται ότι σε αυτή την κατάσταση έχουν βρεθεί και άλλα παιδιά, γεγονός το οποίο λειτουργεί «βοηθητικά» στη συναισθηματική του κατάσταση
► η αποενοχοποίησή του
Η σκέψη των παιδιών είναι ενοχική. Η στήριξη θα πρέπει να λειτουργήσει με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να αντιληφθεί το παιδί ότι «όπως και αν είναι, ότι και αν έχει κάνει» κανείς δεν έχει δικαίωμα να του φερθεί με αυτό τον τρόπο
► η ανάγκη να το μοιραστεί και με κάποιον δικό του
Συνήθως τα παιδιά από ντροπή – ενοχή – φόβο δεν λένε αυτό που τους συμβαίνει. Τα παιδιά θα πρέπει να αντιληφθούν την σπουδαιότητα αυτού που τους συμβαίνει και την ανάγκη να μιλήσουν και να δεχθούν βοήθεια.
► και η προοπτική βοήθειας
Η κατάληξη όλων των παραπάνω είναι η αποδοχή από πλευράς του παιδιού του γεγονότος ότι έχει ανάγκη για βοήθεια.
Συμβουλές σε παιδί που βιώνει εκφοβισμό Οι δυσκολίες στο σχολείο είναι πολλές. Τα μαθήματα, τα πολλά παιδιά.... πολλά θέματα μπορεί να προκύψουν. Είμαστε στο σχολείο όμως και αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του.
Απλά να θυμάσαι:
1. Για αυτό που συμβαίνει δεν φταις εσύ. Δεν υπάρχει καμία πραγματική αιτία για να σε χτυπήσει κάποιος ή για να μιλήσει άσχημα για σένα.
2. Πολλά παιδιά στα σχολεία βιώνουν τέτοιες καταστάσεις.
3. Είμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας. Δεν ντρεπόμαστε εμείς για κάτι άσχημο που έκανε κάποιος άλλος.
4. Εάν μας συμβεί κάτι το μοιραζόμαστε με τους δασκάλους και τους γονείς μας. Δεν μαρτυράμε το άλλο παιδί, βοηθάμε τον εαυτό μας.
5. Οι δυσκολίες δεν εξαφανίζονται ποτέ από μόνες τους. Εάν συμβεί μια φορά είναι πολύ πιθανό να ξανασυμβεί.
6. Η απομόνωση δεν είναι η λύση. Και άλλα παιδιά μπορεί να έχουν ενοχληθεί από τη συμπεριφορά εκφοβισμού. Μοιράσου την εμπειρία σου.
7. Η αδιαφορία δεν είναι λύση. Η δράση ναι.
8. Το να απαντήσεις με τον ίδιο τρόπο, δεν θα σε βοηθήσει. Απλά θα κάνεις κάτι που έτσι και αλλιώς σε ενοχλεί.
9. Είσαι πολύ σημαντικός για πολλούς ανθρώπους. Εάν κοιτάξεις γύρω σου θα τους βρεις, και αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να σε βοηθήσουν.
10. Κάλεσε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσεις με κάποιον ψυχολόγο.
Το παιδί που εκφοβίζει - Προφίλ Στην εκδήλωση του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα παιδιών) που εκφοβίζουν το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.
Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν:
● Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους
● Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
● Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
● Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
● Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
● Διογκωμένη αυτοεικόνα
● Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
● Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
● Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
● Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
● Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει
Στήριξη Παιδιού που εκφοβίζει Σπάνια το παιδί που εκφοβίζει θα ζητήσει μόνο του βοήθεια. Συνήθως κάποιος θα κατευθυνθεί προς αυτή την κατεύθυνση με δική του πρωτοβουλία.
Αυτό θα πρέπει να συνυπολογίζεται πάντα στην στήριξη και ο πρώτος αρχικός και αναγκαίος στόχος είναι:
ΝΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΙ
Σε διαφορετική περίπτωση η στήριξη «κινδυνεύει» να καταλήξει διδαχή.
Για να προετοιμαστεί το παιδί να ακούσει:
● Του αναγνωρίζουμε την πιθανή απροθυμία του για συνεργασία
● Το αφήνουμε να εκφραστεί χωρίς να το κρίνουμε
● Εστιάζουμε στο παιδί που μας μιλάει και όχι στο άλλο παιδί (στο παιδί που εκφοβίζεται)
● Εκδηλώνουμε ειλικρινές ενδιαφέρον για εκείνο
● Του εξηγούμε το φαινόμενο και δηλώνουμε την διαθεσιμότητα μας να συζητήσουμε γύρω από αυτό που γίνεται
Επόμενα βήματα είναι τα παιδιά:
● να αποκτήσουν επίγνωση της πράξης τους,
● να αναλάβουν την ατομική τους ευθύνη,
● να αποκτήσουν ενσυναίσθηση και
● να κατανοήσουν τα κίνητρα της πράξης τους, που εν πολλοίς οφείλονται σε ενδοοικογενειακούς παράγοντες
Ο ρόλος των παιδιών θεατών Σημείο - κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά - θεατές. Με την συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση του φαινόμενου.
Οι αναμενόμενες αντιδράσεις των υπόλοιπων παιδιών είναι:
● Να γελάσουν
● Να χαμογελάσουν
● Να αδιαφορήσουν
● Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
● Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε
Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν / χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να κερδίσει την προσοχή τους.
Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία / απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς.
Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.
Επίσης ο σχολιασμός του γεγονότος ενισχύει με τη σειρά του και την ντροπή που βιώνει το παιδί και τη μοναξιά του.
Στήριξη σε παιδιά θεατές
Ένα σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση και εξέλιξη του φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού αποτελούν, όπως αναφέρθηκε, οι θεατές.
Οι σκοποί στην στήριξη είναι:
● Αύξηση της επίγνωσης της σοβαρότητας του προβλήματος
● Συνειδητοποίηση των ρόλων που λαμβάνουν κατά τη διαδικασία του εκφοβισμού
● Δέσμευση σε νέες συμπεριφορές μέσα από συζήτηση ή από παίξιμο ρόλων
● Τα παιδιά παρατηρητές να αντιληφθούν πως το να μιλήσουν και να αξιολογήσουν την πράξη του εκφοβισμού δεν είναι κάρφωμα του παιδιού που ασκεί βία,
● να αισθανθούν την συνυπευθυνότητα στην εκδήλωση του φαινόμενου,
● να αποκτήσουν το θάρρος της γνώμης τους, ώστε να μπορέσουν να επιλύσουν από κοινού το πρόβλημα
Συμβουλές σε παιδιά θεατές
Πολλά γεγονότα συμβαίνουν στο σχολείο. Σε κάποια πρωταγωνιστούμε και σε κάποια είμαστε απλά θεατές. Είναι όμως έτσι; Είμαστε απλά θεατές στις δυσκολίες ενός συμμαθητή μας;
Σκεφτείτε:
1. Όλοι έχουμε δικαίωμα να είμαστε διαφορετικοί.
2. Πόσο σοβαρό είναι αυτό που συμβαίνει στο συμμαθητή μας
3. Πώς μπορεί να αισθάνεται όταν εσείς γελάτε ή δεν κάνετε κάτι
4. Το να είστε φιλικοί με το παιδί μπορεί να το κάνει να αισθανθεί καλύτερα
5. Το να μιλήσετε σε κάποιον (γονέα - εκπαιδευτικό) δεν είναι «κάρφωμα». Είναι βοήθεια και στα δυο παιδιά
6. Ενημερωθείτε για το σχολικό εκφοβισμό
7. Μην επιτρέπετε με γέλια και κουβέντες να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση